Diyarbakır'daki su değirmenlerinin yerlerini tespit etmek için çalışma başlatıldı. Bir zamanlar her köyde bulanan ve su gücüyle çalışan değirmenler, teknolojik gelişmeyle yerini elektrikli değirmenlere bıraktı. Kaderine terk edilen su değirmenlerinin pek çoğu bakımsızlık dolayısıyla yıkıldı. Hasattan sonra taşınan buğdayın su gücü yardımıyla iki taş arasında sıkıştırmasıyla una dönüştürmesini sağlayan değirmenler, bulundukları yerleşim yeri için büyük önem taşıyordu. Un üretiminde yeni teknolojiler kullanılmaya başlanması ve su kaynaklarının da azalmasıyla su ile çalışan değirmenler zaman içerisinde atıl hale geldi. Diyarbakır'daki su değirmenlerinin yerlerini tespit etmek için Dicle Üniversitesi (DÜ) Yenilenebilir Enerji Uygulama ve Araştırma Merkezi Müdürü Prof. Dr. Fuat Toprak ve Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Erciş Meslek Yüksek Okulu öğretim görevlisi Zeynep Alkaç, çalışma başlattı. Prof. Dr. Fuat Toprak AA muhabirine, su kaynakları çok olan Diyarbakır'da geçmişte çok sayıda su değirmeni bulunduğunu söyledi. Toprak, çalışmadaki ilk hedeflerinin Diyarbakır ve çevresindeki su değirmenlerini koordinatlarıyla, kalıntılarıyla tespit edip görüntülemek olduğunu söyledi. İkinci hedefin ise bu değirmenlerin elektrik enerjisi üretilip üretilemeyeceğini belirlemek olduğuna işaret eden Toprak, "Bundaki amacımız öğrencilere su değirmenleri ve kültürünün tanıtmaktır." dedi. "Dünya Kültür Mirası" listesinde yer alan Diyarbakır Surları ve Hevsel Bahçeleri'nin hemen yanında iki su değirmenin bulunduğunu vurgulayan Toprak, bunun restore edilip turizm kazandırılması gerektiğini söyledi. Tarihi Sur ilçesini gezecek turistlerin de ilgisini çekeceğini aktaran Toprak, şöyle konuştu: "Su değirmenlerinin Diyarbakır'a turizm açısından da fayda sağlayacağını umuyoruz. Bu her yerde bulunmayan bir zenginlik. Anadolu'da ve batıda geçmiş dönemde kullanılan su değirmenleri düşey çarklı yatay eksenli, burada ise tam tersine çarkı yatayda dönüyor, eksen düşeyde. Bu tür su değirmenleri her yerde bulunmuyor." Toprak, Diyarbakır'ın yenilenebilir enerji kaynakları açısından çok zengin olduğunu hatırlatarak, "Yılda neredeyse 360 gün güneş aldığı için büyük potansiyele sahip, su enerjisi açısından da önemli bir yerde. Yenilenebilir Enerji Araştırma ve Uygulama Merkezi bu enerjileri bunlara yönelik çalışmalara ağırlık veriyoruz." diye konuştu. Üniversite yerleşkesi içerisinde bulunan göletten açık sistemle su getireceklerini ifade eden Toprak, bunun üzerine yerleştirecekleri tribün ile enerji üreteceklerini kaydetti. Toprak, sözlerini şöyle sürdürdü: "Diyarbakır su değirmenleri açısından çok zengin bir il. Şu ana kadar koordinatlarını belirlediğimiz 26 su değirmeni var. Bunların çoğunun kalıntıları mevcut. Bu çalışmadan hem kültürel hem de akademik olarak çok ümitliyiz. Kentimizi su değirmenleri açısından bir hazine içerisinde görüyoruz." - ABD ve Hindistan'da enerji üretiliyor Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Erciş Meslek Yüksekokulu öğretim görevlisi Zeynep Alkaç da tespit ettikleri değirmenlerden elektrik enerjisi üretilebileceğini söyledi. Değirmenin bulunduğu köylerin enerji ihtiyacını bu şekilde karşılayabileceğini vurgulayan Alkaç, "Bu yöntem bütün Türkiye’de uygulanabilir. Özellikle ABD ve Hindistan'da su değirmeniyle enerji üretimi yoğun kullanılıyor. Hindistan’da yapılan bir araştırmaya göre su değirmenlerinden 15 bin kilovatsaat enerji üretiliyor." dedi. - 40 yıl su değirmeninde çalıştı Dicle ilçesine bağlı Değirmenli köyündeki kendi su değirmenlerinde 40 yıl çalışan Hüseyin Çınar (77), yıkılan su değirmenlerinin tekrar yapılmasını istediklerini söyledi. Ergani, Hani ve Lice'den insanların buğdaylarını öğütmek için at, eşek ve katır sırtında kilometrelerce yol kat ederek köylerini getirdiğini anlatan Çınar, "O dönem 140 haneli köyümüzde 12 değirmen vardı." şeklinde konuştu.